Spis treści:
- Publikacja wizerunku dziecka w sieci
- Działania Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych
- Program edukacyjny Twoje dane – Twoja sprawa
- Współpraca z Rzecznikiem Praw Dziecka
- Współpraca z Fundacją Orange
- Działania UODO współfinansowane ze środków UE
- Współpraca z sejmową Komisją do Spraw Dzieci i Młodzieży (DIM)
- Podsumowanie
Nasza aktywność w sieci to już codzienność. Jesteśmy nie tylko odbiorcami publikowanych w internecie treści, ale także ich nadawcami. Jako dorośli, bardziej lub mniej, ale jednak świadomie podejmujemy decyzje o zamieszczaniu informacji o sobie. Inaczej przedstawia się sprawa, gdy udostępniamy informację o osobach małoletnich.
Wizerunek to obraz człowieka utrwalony w sposób, który czyni go rozpoznawalnym. Podlega ochronie prawnej jako dobro osobiste. Wizerunek to dana osobowa, którą chronią przepisy zawarte w rodo oraz ustawie o ochronie danych osobowych. Przepisy polskiego prawa – kodeksu cywilnego [1], ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych [2] – nie pozostawiają wątpliwości, że publikowanie wizerunku wymaga wyraźnej zgody osoby, której dotyczy. W przypadku dziecka (osoby niepełnoletniej) – zastosowanie mają przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Osoba dorosła posiadająca zdolność do czynności prawnych sama może wyrazić zgodę (lub nie) na publikację swojego wizerunku. Natomiast dziecko do 13. roku życia nie ma zdolności do czynności prawnych, a będąc w przedziale 13–18 lat ma tę zdolność ograniczoną. Dlatego publikacja wizerunku dziecka każdorazowo wymaga zgody obojga rodziców, jeśli oboje mają władzę rodzicielską. Udostępniając wizerunek swojego dziecka w mediach społecznościowych, rodzice wyrażają zgodę na wykorzystanie tego wizerunku. Do momentu osiągnięcia pełnoletności rodzice (opiekunowie prawni) reprezentują interesy dziecka i odpowiadają za swoje decyzje związane z wykorzystaniem jego wizerunku.
Publikacja wizerunku dziecka w sieci
W dobie powszechnego dostępu do internetu i rozwoju sieci społecznościowych nagminne stało się umieszczanie wizerunku dzieci w przestrzeni publicznej. Czynią tak zarówno sami rodzice, jak i placówki oświatowe, do których uczęszczają dzieci. Można założyć, że ich działanie odbywa się w dobrej wierze – rodzice chcą się pochwalić swoim dzieckiem, jego urodą czy osiągnięciami, szkoła zaś – wypromować placówkę. Nie można też wykluczyć, że u podłoża ich decyzji mogą także leżeć względy zarobkowe.
Rodzice, szkoła – to osoby i podmioty, do których dzieci mają zaufanie, i zakładają, że z ich strony nie stanie im się żadna krzywda. W praktyce okazuje się, że często dzieje się inaczej. Sharenting, oversharenting, troll parenting, baby role – to przykłady definicji negatywnych zjawisk związanych z publikowaniem wizerunku dzieci w internecie przez ich najbliższych.
Placówki oświatowe, promując swoje działania, wykorzystują do tego celu wizerunki swoich podopiecznych. Celem szkół jest dbanie o dobro i bezpieczeństwo uczniów, natomiast umieszczanie wizerunków małoletnich w przestrzeni publicznej nie służy temu zadaniu.
Działania Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych
Prezes UODO kładzie ogromny nacisk na ochronę danych osobowych najmłodszych członków społeczeństwa, którzy mają niewielkie doświadczenia i są najmniej świadomi zagrożeń dla ochrony dotyczących ich danych osobowych, a także praw przysługujących im w związku z przetwarzaniem ich danych w sieci. Z tego też względu – zgodnie z planem kontroli sektorowych na 2025 rok – Urząd rozpoczął kontrolę podmiotów, administratorów przetwarzających dane osobowe dzieci.
Zgodnie z art. 57 rodo podejmuje też szereg działań edukacyjno-informacyjnych, które obejmują m.in. upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o ryzyku, przepisach, zabezpieczeniach i prawach związanych z przetwarzaniem danych osobowych oraz rozumieniem tych zjawisk, ze szczególnym uwzględnieniem właśnie dzieci jako adresatów tych działań.
Przykładem jest realizowany od 15 lat ogólnopolski program edukacyjny UODO Twoje dane – Twoja sprawa, którego uczestnikami są uczniowie i nauczyciele szkół podstawowych, ponadpodstawowych oraz placówki doskonalenia nauczycieli.
Program edukacyjny Twoje dane – Twoja sprawa
W ramach programu organizowane są szkolenia, konferencje, webinaria, zajęcia lekcyjne, pozalekcyjne, konkursy oraz inne wydarzenia tematyczne skierowane do uczniów, nauczycieli i dyrektorów szkół. Wśród nich można wymienić webinarium dla nauczycieli zorganizowane we współpracy z Biurem Rzecznika Praw Dziecka rodo w szkolnej ławce. Wykorzystanie wizerunku dziecka – prawo i praktyka (15.05.2024 r.) czy webinarium dla uczniów Cyfrowy ślad – jak mądrze chronić wizerunek (2.04.2025 r.). Jeden z konkursów organizowanych w ramach programu dotyczył także przygotowania przez uczniów spotu filmowego (plakatu) zachęcającego do ochrony wizerunku w internecie. Konkurs odbywał się pod hasłem: „Dbaj o siebie i swoich bliskich. Ochrona wizerunku w internecie” i spotkał się z ogromnym zainteresowaniem szkół.
Istotnym kierunkiem działań podejmowanych w ramach programu są porady z cyklu „Warto wiedzieć…”. Dwie z nich dotyczyły bardzo istotnych kwestii, a mianowicie ryzyka udostępniania wizerunku dzieci w sieci oraz wspomnianego wcześniej zjawiska sharentingu – nadmiernego udostępniania przez rodziców danych osobowych dzieci w postaci ich zdjęć czy filmików.
Co roku w ramach programu Twoje dane – Twoja sprawa odbywa się około 5 tys. lekcji i różnorodnych wydarzeń skierowanych do uczniów, nauczycieli, rodziców, seniorów i środowiska lokalnego. W każdej jego edycji bierze udział około 50 tys. uczniów, a ponad 5 tys. nauczycieli zostaje zaangażowanych w działania związane z programem. Od kilkunastu już lat program ten z powodzeniem umożliwia uczniom zdobywanie wiedzy i rozwijanie praktycznych umiejętności niezbędnych we współczesnym świecie, które obejmują ochronę prywatności i danych osobowych oraz bezpieczne i odpowiedzialne korzystanie z technologii cyfrowych.
Bogata oferta inicjatyw edukacyjnych Prezesa UODO skierowanych do uczniów i nauczycieli oraz szeroki zakres omawianych tematów będących rozwinięciem treści i zagadnień zawartych w podstawie programowej szkół sprawił, że program Twoje dane – Twoja sprawa na stałe wpisał się w kalendarz działań profilaktyczno-wychowawczych placówek oświatowych. Spotkania z ekspertami i współpraca ze środowiskiem lokalnym, a także zaangażowanie dzieci w dialog międzypokoleniowy na temat ochrony danych osobowych poprzez różnorodne inicjatywy poszerzyły zasięg realizowanych projektów poza mury szkół.
W ramach akcji UODO rusza w kraj, czyli cyklu ogólnopolskich spotkań z mieszkańcami, organami administracji samorządowej i rządowej w poszczególnych województwach, w jednej ze szkół podstawowych województwa pomorskiego – oprócz zaplanowanych prelekcji ekspertów UODO i przedstawicieli szkoły – odbyła się interesująca debata uczniów Wizerunek w internecie – za i przeciw. Szkoła, w której odbywało się to spotkanie, jest uczestnikiem tegorocznej XV edycji programu Twoje dane – Twoja sprawa [3].
Zwiększanie świadomości dzieci i młodzieży o zagrożeniach w świecie cyfrowym powinno być udziałem instytucji publicznych bądź placówek oświatowych. Rodzice i opiekunowie prawni powinni określić wraz z dziećmi jasne zasady korzystania z urządzeń, dostępu do sieci i publikowania w niej zdjęć i filmów, kształtując swoimi działaniami i postawą odpowiednie nawyki u najmłodszych. Dlatego inicjatywy edukacyjne Prezesa UODO są wielokierunkowe, a ich adresatami są zarówno dzieci i młodzież, jak i ich szersze otoczenie. Daje to gwarancję właściwego przygotowania dzieci i młodzieży do aktywnego, bezpiecznego uczestnictwa w życiu społecznym i w przestrzeni cyfrowej.
Ten program jest także platformą współpracy z wieloma urzędami i instytucjami na rzecz ochrony prywatności oraz danych osobowych dzieci. Jest to również doskonała promocja szkół zaangażowanych i aktywnie działających na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa uczniów. Współpraca Urzędu z innymi podmiotami – Rzecznikiem Praw Dziecka czy Fundacją Orange – pozwoliła znaleźć rozwiązania, które skutecznie wpływają na zwiększenie ochrony danych osobowych najmłodszych członków społeczeństwa przy poszanowaniu ich prawa do autonomii informacyjnej i samostanowienia o sobie.
Współpraca z Rzecznikiem Praw Dziecka
Publikacja zdjęć dzieci w mediach społecznościowych przez nie same i rodziców, wyrażanie zgody na przetwarzanie danych dzieci, wykorzystanie wizerunku dzieci przez sztuczną inteligencję – to niektóre z ważnych zagadnień, które zostały poruszone podczas konferencji Wyzwania dla ochrony danych osobowych dzieci, zorganizowanej 26 kwietnia 2024 r. przez UODO we współpracy z RPD [4].
W trakcie konferencji zostało podpisane porozumienie między Urzędem Ochrony Danych Osobowych a Rzecznikiem Praw Dziecka [5] o współpracy w zakresie inicjatyw edukacyjnych i badawczych dotyczących danych osobowych dzieci i młodzieży. W ramach tego porozumienia UODO włączył się w kampanię RPD, organizując m.in. webinarium Więcej szacunku dla młodego wizerunku. Ochrona wizerunku młodych osób w sieci (18.12.2024 r.).
Udział Prezesa UODO w tej kampanii jest jednym z wielu przedsięwzięć edukacyjnych, wynikających z zapisów wspomnianego porozumienia o współpracy z RPD. Działania te są wypracowane także we współpracy z innymi środowiskami, z dużym udziałem organizacji pozarządowych i ekspertów.
Współpraca z Fundacją Orange
Efektem współpracy Prezesa UODO z Fundacją Orange jest poradnik Wizerunek dziecka w Internecie. Publikować czy nie? [6]. W poradniku opisano, jakiej ochronie podlega wizerunek i jak poprawnie skonstruować zgodę na jego rozpowszechnianie. Zawarto w nim też listę potencjalnych ryzyk, które wiążą się z publikowaniem wizerunków dzieci w internecie,oraz wykaz pytań, które warto sobie zadać przed udostępnianiem online treści z ich udziałem. W poradniku zaakcentowano konieczność wcześniejszego zapytania dziecka o zgodę na publikację jego wizerunku, podkreślając przy tym podmiotowość dziecka w aspekcie jego prawa do decydowania w sprawach, które go bezpośrednio dotyczą.
Poradnik powstał głównie z myślą o osobach pracujących w organizacjach i placówkach, których zadaniem jest troska o dobro i bezpieczeństwo dzieci. Ważnym przesłaniem poradnika jest wspieranie dzieci w budowaniu przekonania, że mają prawo do prywatności i podejmowania decyzji w sprawach, które ich dotyczą [7].
W ramach współpracy UODO z Fundacją Orange powstały również inne publikacje dotyczące ochrony wizerunku dzieci w internecie:
- Ochrona wizerunku dzieci – materiał dla klubów sportowych;
- Ochrona wizerunku dzieci – materiał dla organizacji pozarządowych;
- Ochrona wizerunku dzieci – materiał dla placówek oświatowych [8].
We wspomnianych poradnikach zwrócono uwagę na odpowiedzialność placówek działających na rzecz dzieci i młodzieży, które z jednej strony aktywizują i wspierają je w różnych, ważnych dla ich rozwoju działaniach. Z drugiej jednak strony – mogą łatwo zgubić z pola widzenia kwestie związane z bezpieczeństwem przetwarzania dotyczących ich danych osobowych. Dlatego już w październiku 2025 r. UODO wspólnie z Krakowskim Szkolnym Ośrodkiem Sportowym im. Szarych Szeregów i Akademią Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie organizuje konferencję dotyczącą ochrony danych osobowych sportowców, zwłaszcza najmłodszych adeptów kultury fizycznej. Jest to o tyle ważne, że właśnie w internecie można znaleźć wiele, często nadmiarowych informacji o młodych sportowcach, które są dostępne publicznie, bez ograniczeń, i ujawniają szerokie spektrum danych osobowych małoletnich.
Działania UODO współfinansowane ze środków UE
W kwietniu 2025 r. UODO złożył wniosek o dofinansowanie projektu dotyczącego przeprowadzenia kampanii edukacyjnej w zakresie podnoszenia świadomości na temat praw dzieci i ich ochrony w internecie. Wniosek został przygotowany w odpowiedzi na nabór „Rights of the child and children’s participation CERV-2025-CHILD”, prowadzony przez Komisję Europejską w ramach programu „Citizens, Equality, Rights and Values Programme” (CERV). Celem naboru jest wspieranie, promowanie i wdrażanie kompleksowych polityk, które mają chronić i promować prawa dziecka, w tym prawo do uczestnictwa.
W związku z wytycznymi strategii UE w zakresie praw dziecka – europejskiej strategii na rzecz lepszego internetu dla dzieci (BIK+) obowiązkami, jakie nakłada Akt o usługach cyfrowych (DSA) na właścicieli platform internetowych w kontekście dzieci – w ramach projektu zaplanowano kampanie edukacyjne skierowane do dzieci, rodziców, opiekunów i nauczycieli na temat m.in. bezpieczeństwa online i praw cyfrowych.
W przypadku pozytywnej oceny wniosku UODO będzie mógł rozpocząć realizację projektu od 1 stycznia 2026 r. Z uwagi na dotychczas zapoczątkowane inicjatywy, m.in. we współpracy z Rzeczniczką Praw Dziecka, realizacja projektu wpisuje się w kierunek działań UODO obejmujący ochronę danych osobowych dzieci, w szczególności ich wizerunku.
Współpraca z sejmową Komisją do Spraw Dzieci i Młodzieży (DIM)
Środowisko cyfrowe, które jest popularnym miejscem aktywności młodych ludzi, nie było tworzone z myślą o bezpieczeństwie i dobru dzieci. Miejsce, w którym młodzi ludzie spędzają dużo wolnego czasu, budują relacje społeczne i zdobywają wiedzę, jest też miejscem, w którym najczęściej dochodzi do krzywdzenia. UODO ma pełną świadomość, że w dobie wszechobecnego dostępu do internetu ochrona dzieci przed cyberzagrożeniami jest sprawą priorytetową. Dlatego z chwilą powstania w lipcu 2024 r. sejmowej Komisji do Spraw Dzieci i Młodzieży (DIM) UODO aktywnie zaangażował się w jej prace na rzecz stworzenia pakietu standardów ochrony dzieci w środowisku cyfrowym.
Podsumowanie
Lista inicjatyw edukacyjnych UODO podejmowanych na rzecz ochrony danych osobowych dzieci jest długa i obejmuje szereg zróżnicowanych i szeroko zakrojonych działań.
Urząd realizuje zarówno nowe działania, jak i kontynuuje rozpoczęte już różnorodne inicjatywy edukacyjne, w których w centrum uwagi zawsze stawiane jest dobro dziecka. Celem podejmowanych działań jest zaś wyeliminowanie potencjalnych nieprawidłowości przy np. gromadzeniu zgód rodzicielskich na udostępnianie wizerunku dziecka w sieci, a także podnoszenie świadomości o ogromnej potrzebie ochrony danych osobowych. Walka o podmiotowość i prawa człowieka – w szczególności w odniesieniu do najmłodszych – stanowi bowiem główny kierunek polityki edukacyjnej realizowanej przez UODO.
Przypisy:
- Art. 23 kc „Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.
- Art. 81 ust. 1 upapp „Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie”.
- tinyurl.com/ochronadzieci [dostęp: 03.06.2025].
- Konferencja, tinyurl.com/y7bfxtnn [dostęp: 03.06.2025].
- Porozumienie między UODO a RPD, tinyurl.com/4pue5tuj [dostęp: 03.06.2025], tinyurl.com/2s3bkfb3 [dostęp: 03.06.2025].
- UODO, Prawo do prywatności a wizerunki dzieci w internecie. Poradnik, tinyurl.com/52dmy97z [dostęp: 03.06.2025].
- Prezentacja poradnika odbyła się podczas konferencji Ciemne strony publikacji dziecka w internecie. Co możemy z tym zrobić, która odbyła 8 lipca 2024 r. w Sejmie RP.
- Materiały, tinyurl.com/4f6raff9 [dostęp: 03.06.2025].
Autor
Anna Dudkowska
Autorka jest dyrektorem Departamentu Inicjatyw Edukacyjnych w Urzędzie Ochrony Danych Osobowych.
Powiązane szkolenia:
